BİR DOLAR HİKAYESİ: BRETTON WOODS

Bretton Woods Anlaşması, yeni bir uluslararası para sistemi olan Bretton Woods Sistemi'nin kurulması için Temmuz 1944'te müzakere edildi. Anlaşma, 44 ülkeden gelen delegeler tarafından New Hampshire, Bretton Woods'ta yapıldı.

Bretton Woods Sistemi kapsamında, ABD dolarının temeli altındı ve diğer para birimleri de ABD dolarına sabitti. Bretton Woods Sistemi, 1970'lerin başında Başkan Richard M. Nixon'ın ABD’nin artık artık altınla dolar takası yapmayacağını duyurmasıyla etkili bir şekilde sona erdi.

BRETTON WOODS SİSTEMİ NEDİR?

44 ülkeyi temsil eden yaklaşık 730 delege, Temmuz 1944'te Bretton Woods'da etkin bir döviz sistemi oluşturma, para birimlerinin rekabetçi devalüasyonlarını önleme ve uluslararası çapta ekonomik büyümeyi teşvik etme hedefleriyle bir araya geldi.

-> Bretton Woods Anlaşması ile Kurulan Kurumlar:
Bretton Woods Anlaşması aynı zamanda 2 önemli kuruluş yarattı: Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası. Bretton Woods Sistemi 1970'lerde ortadan kalkarken, hem IMF hem de Dünya Bankası uluslararası para birimlerinin değişimi için güçlü birer dayanak olarak kalmaya devam etti.

Bretton Woods Sisteminin önde gelen yaratıcıları, ünlü İngiliz ekonomisti John Maynard Keynes ve ABD Hazine Bölümü Amerikan Ekonomisti Harry Dexter White'dı. Keynes’in isteği güçlü bir küresel merkez bankası oluşturmak ve bancor* adı verilen yeni bir uluslararası rezerv para birimi çıkarmaktı. White’ın planı, yeni bir para birimi oluşturmak yerine, daha mütevazi bir borçlanma fonu ve ABD doları için daha büyük bir rol öngördü. Sonunda, kabul edilen plan her ikisinden de fikir aldı ve Beyaz’ın planına daha fazla eğildi.

*Bancor, değeri altın bazında tespit edilen ve gerektiği zaman değeri değiştirilebilen uluslararası bir kaydi paradır. Keynes bunu ortaya atarken uluslararası ekonomiye likidite sağlamak istemişti.
Günümüzde ise bancor; token oluşturmak için basit, düşük maliyetli ve merkeziyetsiz bir likidite ağı olarak geçer.

Bretton Woods Sisteminin tamamen işlevsel olması 1958 yılına kadar mümkün olmadı. İlk kez uygulandığında ise ABD doları altına sabitlendi. Ayrıca, sistemdeki diğer tüm para birimleri de ABD dolarına sabitlenmişti. Altın fiyatı da ons başına 35 dolara ayarlandı.

-> Bretton Woods Sisteminin Faydaları
Bretton Woods Sistemi, uluslararası ticaret ilişkilerine yardımcı olan uluslararası döviz kuru oynaklığını en aza indirdi. Döviz kurunda görülen artan istikrar, Dünya Bankası'ndan sağlanan uluslararası kredilerin ve hibelerin başarılı bir şekilde desteklenmesini sağlamıştır.

-> IMF ve Dünya Bankası
Bretton Woods Anlaşması, IMF ve Dünya Bankası'nı yarattı. Resmi olarak Aralık 1945'te tanıtılan her iki kurum da küresel ölçekte uluslararası sermaye finansmanı ve ticaret faaliyetleri için önemli bir dayanak görevi gördü.

IMF'nin amacı döviz kurlarını izlemek ve küresel çapta parasal desteğe ihtiyaç duyan ulusları tespit etmektir. Başlangıçta Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası olarak adlandırılan Dünya Bankası, II. Dünya Savaşı zamanında fiziksel ve finansal olarak tahrip olmuş ülkelere yardım sağlamak için mevcut fonları yönetmek üzere kurulmuştur. 21. yüzyılda IMF, 189 üye ülkeye sahip ve hala küresel çapta parasal işbirliğini desteklemeye devam ediyor. Dünya Bankası da bu çabaları, kredilerle ve hükümetlere verdikleri borçlarla devam ettiriyor.

PEKİ NEDEN DOLAR?

Bretton Woods'tan önce çoğu ülke altın standardını takip ediyordu. Bu, her bir ülkenin para birimini altın değerinde kullanacağını garanti etmişti. Bretton Woods’tan sonra ise her üye ülke, kendi para birimini altına değil ABD dolarına sabitlemeyi kabul etti.

-> Neden altın yerine dolar tercih edildi?

ABD, dünyadaki altın tedarikinin dörtte üçünü gerçekleştiriyordu. Yani başka hiçbir para biriminin USD'nin değişim yapabileceği kadar altını yoktu. Doların değeri ons başına 35 dolar idi. Bretton Woods da bu güçle dünyanın altın standardını bırakıp ABD doları standardına yavaşça geçmesine izin vermiş oldu.
Sonuç olarak, doların değeri diğer para birimlerine göre artmaya başladı. Doların altındaki değeri sabit kalsa da, dolara daha fazla talep vardı. Değerlerdeki bu tutarsızlık, 30 yıl sonra Bretton Woods sisteminin çöküşüne yol açtı.

BRETTON WOODS SİSTEMİNİN ÇÖKMESİ

Bretton Woods sistemi zamanla zayıflamaya ve çatırdamaya başladı. Bu zayıflamanın ilk belirtileri 1958 yılında ABD’nin dış ticaret açığının artmasıyla birlikte görüldü. Dış ticaret açığıyla birlikte ABD doları üzerindeki devalüasyon baskısı gittikçe yükseldi. Altın ve dolar arasındaki fark açılmaya başladı. Bu sorunu çözmek adına ABD, diğer üye ülkelerle bir araya gelerek Altın Havuzu denilen sistemi oluşturdular. Havuzun işlevi altının dolar karşısında değeri arttığında müdahale edip tekrar 35 dolar seviyesine indirmekti. Fakat ABD'nin dış ticaret açığı artmaya devam ederken diğer batılı ülkeler dış ticaret fazlası veriyorlardı. Bu da dolar üzerinde ciddi bir baskı oluşturdu.

Buna ek olarak Vietnam Savaşı ve soğuk savaş döneminin getirdiği askeri ve sosyal harcamalar bütçe açığını yükseltti. Bütçe açığının yükselmesiyle enflasyon da yukarı doğru hareketlendi. Böylece ABD doları tam bir çıkmaza girdi. 1967 yılında pounda yapılan baskılar neticesinde pound, USD karşısında devalüe edildi. Altın Havuzu uygulaması ise başarısız oldu.

1971 yılında ABD, altın arzının dolaşımdaki dolar sayısını karşılamak için artık yeterli olmadığından endişe eden Başkan Richard M. Nixon, sistemi geçici olarak askıya aldığını ilan etti. 1973'te ise Bretton Woods Sistemi tamamen çöktü. Üye ülkeler, sistemin çökmesinin ardından para birimlerini diledikleri bir diğer varlığa sabitleyebilme özgürlüğüne sahiplerdi.

Sonuç

Başarısız politikalar ve devalüasyon baskıları neticesinde doların kaybetmeme şansı neredeyse sıfırdı. Bu nedenle sistemin çökmesi kaçınılmaz oldu. Fakat Bretton Woods, bazı temel özellikleri bakımından dünya tarihi açısından önemli yere sahiptir:

->Ülkeler para birimlerini ABD dolarına sabitledi. Buna karşılık, dolar altın fiyatına sabitlendi.
->ABD dünya ekonomisine egemen oldu. Küresel para birimini basabilen tek ülke haline geldi.
->Dolar, altın standardının sağlayabildiğinden daha fazla para esnekliği sağladı.
->IMF ve Dünya Bankası kuruldu.

Dolar, günümüzde hala dünya çapında çok büyük bir yere ve öneme sahip. Zaman zaman iniş ve çıkışlar yaşasa da hikayesini sürdürmeye devam edecek gibi görünüyor.

Kaynaklar:

https://www.investopedia.com/terms/b/brettonwoodsagreement.asp
https://www.cleverism.com/bretton-woods-agreement/
https://www.thebalance.com/bretton-woods-system-and-1944-agreement-3306133