EKONOMİ ve FİNANSTA SÜRÜ PSİKOLOJİSİNİN YERİ

Bandwagon etkisi (sürü psikolojisi), insanların sırf başkaları yaptığı için bir şeyler yaptığı psikolojik bir fenomendir. İnsanların inanç ve davranışlarını bir gruba empoze etmeleri, sürü psikolojisini yansıtmaktadır.

Önceli yazılarımızda Snob ve Veblen etkilerinden söz etmiştik. Ekonomide oldukça önemli bir yeri olan bu kavramlar için tamamlayıcı nitelikte olan Bandwagon etkisini de hem tüketici davranışlarını anlamak hem de yatırım ve finans konularında yatırımcı zihnini anlamlandırmak adına öğrenmek gerekiyor.

Bandwagon Etkisi Nedir, Hangi Alanlarda Görülür?

"Bandwagon etkisi" terimi aslında politikayla ilişkili olsa da tüketici davranışları ve yatırım faaliyetlerine kadar yaygın etkilerinin görüldüğü bir fenomendir. Özellikle boğa piyasaları ve ekonomik balonlar sırasında görülebilir.

Bandwagon etkisi psikolojik, sosyal ve ekonomik faktörlere bağlı olarak gelişebilir. Fakat bu etkinin başlangıcı, insanların çoğunluğun bir parçası olmak istemeleri ve bunun için de insanların en çok destekledikleri aday için oy kullanmalarına dayanıyor.

Bandwagon etkisi psikolojik, sosyolojik ve bir dereceye kadar ekonomik faktörlerden kaynaklanır. İnsanlar kazanan grupta olmayı ve sosyal kimliklerini, siyasi duruşlarını belli etmeyi severler. Bunun dışında Bandwagon etkisi borsalardan giyim trendlerine ve spor fanatikliğine kadar kadar yaşamın birçok alanına nüfuz ediyor.

Bandwagon Etkisine Örnekler

Moda: Birçok insan, başkalarının aynı modaları benimsediğini gördükleri için belirli bir kıyafet tarzını benimseyerek o tarzda giyinmeye başlar.

Müzik: Eğer belirli bir şarkıyı veya müzik grubunu daha fazla insan dinlemeye başlarsa diğer kişiler de onlara uyarak o müziği dinlemeye başlayacaktır.

Sosyal Ağlar: Artan sayıda insan belirli çevrimiçi sosyal ağ ve web sitelerini kullanmaya başladığında, diğer kişilerin de bu siteleri kullanmaya başlama olasılığı artacaktır. Bandwagon etkisi, çevrim içi gruplardaki etkileşimlerin yanı sıra yayınların paylaşılma biçimini de etkileyebilir.

Diyetler: Özellikle yaz aylarından önce popüler olan diyetler, birçok kişinin ilgisini çekerek daha çok insan tarafından uygulanır hale gelir.

Seçimler: İnsanların kazanacağını düşündüğü ve popüler olan aday için oy kullanma olasılığı daha yüksektir.

Bandwagon etkisinin negatif sonuçları var mı?

Her şeyde olduğu gibi Bandwagon etkisinin de bazı negatif etkileri olabiliyor. Örneğin aşı karşıtı hareketler insanları etkisi altına alarak daha çok çocuğun aşı olmamasına ve buna bağlı olarak salgın hastalıklarda görülen artışa sebebiyet vermiştir. Kızamık salgınlarının görülmesi bu etkiyle ilişkilendirilir.

Siyasette Bandwagon Etkisi

Sürü psikolojisinin ekonomik etkilerini incelemeden önce asıl çıkış noktası olan siyasete göz atmakta fayda var.

Siyasette bandwagon etkisi, vatandaşlar genellikle çoğunluğa ait olmak istedikleri için daha popüler olan ve daha çok destek gören kişilere oy vermeye meyilli olurlar. Terimin siyasi oluşumu 1848 yılında Dan Rice isimli bir palyaçonun seçimler sırasında aklına gelen bir fikre dayanır. Dan Rice, bir bando arabası ve coşkulu müziklerle turlara çıkarak bandoya katıl sloganıyla insanların dikkatini çekmeye başlar. Müzik ve kutlamanın bulaşıcı etkisi burada devreye girmiştir. Bu turların sonucunda da seçimlerde başarılı sonuçlar elde edilebildiği görülür. Bundan etkilenen eski ABD başkan adayları da seçim kampanyaları sırasında tren kiralayıp ülkeyi dolaşmaya başladılar. Başkan adayının treni süslerle donatılır ve her istasyonda düdük çalınır. Tren durduğu zamanlarda da başkan adayları vagonun üzerine çıkıp halka seslenirmiş. Ayrıca trenin en arka vagonunda bando takımı vardır ve belli zamanlarda müzik çalar. Bu şatafatlı seçim kampanyasını gören ve bandonun çaldığı müzik hatrına trenin peşine takılıp başkan adayını dinleyen kişilerin sayısı hiç de az değil.

Günümüzde bile hala bandwagon etkisini yakalamak isteyen siyasetçiler bu yöntemi uyguluyorlar. Fakat konu sürü psikolojisi olduğu zaman bu kavramın artık pek de olumlu karşılandığı söylenemez.

Tüketici Davranışları ve Bandwagon Etkisi

Tüketiciler genellikle diğer tüketicilerin görüşlerine ve satın alma davranışlarına dayanarak bilgi toplarlar. Yani bireysel olarak tüketim mallarının kalitesini değerlendirme zahmetinden bir nevi kurtulmuş olurlar çünkü başkaları zaten ürünü çok beğenmiştir ve satın almıştır. Belli bir noktaya kadar bu davranış yararlı kabul edilebilir. Eğer diğer insanların tercihleri ​​birbirlerine benziyorsa ve mevcut tüketici mallarının göreceli kalitesi hakkında doğru bilgiye sahiplerse bu kişilerin tüketim kararları rasyonel olarak kabul edilir ve takip edilir.

Bununla birlikte bu tür bir bandwagon etkisi tüketiciler açısından problemlere yol açabilir. Sadece belli bir grubun ya da pazarlamacının görüşleri doğrultusunda alışveriş yapmak her zaman rasyonel olmayabilir. Çünkü belli grupların veya pazarlamacıların ürünlerle ilgili verdikleri bilgilerin doğruluğu her zaman tartışmaya açıktır. Yetersiz veya yanlış bilgilendirme, ürünün yanlış anlaşılmasından doğan yanlış tüketim alışkanlıklarına kadar birçok konuda sorun görülebilir. Örneğin, insanlar sadece popüler olduğu için yeni bir elektronik ürün satın alabilirler fakat o ürüne ihtiyaçları olup olmadığını böyle bir durumda sorgulamazlar. Tüketicinin içindeki tek şey o ürüne gerçekten sahip olmaktır.
Bu etki aynı zamanda pahalı ürünlere yönelerek ekonomik statülerini yüksek göstermek isteyen tüketici grubunda da görülebilir.

Yatırım ve Finansta Bandwagon Etkisi

Yatırım ve finans piyasaları bandwagon etkisine karşı savunmasız olabilir. Çünkü sadece aynı tür sosyal, psikolojik ve ekonomik bilgi faktörlerinden ötürü değil, aynı zamanda daha fazla kişinin bandwagon etkisine kapılmasıyla piyasalardaki varlık fiyatlarında yükselme eğilimi görülür. Örneğin, 1990'ların sonundaki dot-com balonu sırasında uygulanabilir bir iş planı, piyasaya sürülmeye hazır ürün veya hizmeti bulunmayan düzinelerce teknoloji girişimi ortaya çıkmıştı ve çoğu da sadece bir isimden başka bir şey değildi. Bu şirketler vizyon ve kapsam eksikliklerine sahiplerdi ama yine de bandwagon etkisi nedeniyle milyonlarca dolar yatırım çekmişlerdi.

Birçok faktörün tüketim ve finansal davranışlarımız üzerinde etkisi olduğu açık. Fakat önemli olan doğru ve yanlış bilgiyi ayırt ederek kendimize uygun, bizi zora sokmayacak ve faydamıza olan seçenekler üzerinde durabilmektir.

Kaynaklar:

https://www.investopedia.com/terms/b/bandwagon-effect.asp
https://www.psychologytoday.com/us/blog/stronger-the-broken-places/201708/the-bandwagon-effect
https://www.verywellmind.com/what-is-the-bandwagon-effect-2795895