NAKİTSİZ TOPLUMA NE KADAR YAKINIZ?
Lidyalıların keşfinden bu yana para toplumlar için her şey oldu. Para için savaşıyor, para için dağları deliyoruz. Zaman içinde teknolojinin ilerlemesiyle birlikte para kullanımının yöntemi de bazı değişikliklere uğradı.
Dijital platformlarda takip edilen ve nakitle ödeme devrinin yerini artık dijital ödeme platformları almışken "nakitsiz toplum" fikri bir süredir dünyada sıklıkla tartışılan bir konu haline geldi.
Nakitsiz Toplum Nedir?
Nakitsiz toplum, nakit para yerine dijital ödeme sistemlerini kullanan toplumlar için kullanılan bir tabirdir. Nakitsiz toplum fikri bilim kurgu veya fütüristik bir olgu gibi görünebilir. Fakat farkında olmasak bile nakitsiz toplum fikrini çoktan tecrübe etmeye başladık. Özellikle koronavirüs pandemisiyle birlikte nakit para kullanımı üzerine yapılan tartışmalar da alevlendi. ABD, ekonomik destek ödemelerini yapmak ve ülke genelinde yaşanan madeni para krizini aşmak için dijital dolar önerisi sunarken Çin de bir süredir dijital para (CBDC) üzerinde çalışmalar yapıyor ve yakın zamanda yeni parasını kullanıma sunmaya hazırlanıyor. Kısacası bazı ülkeler, yavaş yavaş dijital para kullanımını topluma daha fazla benimsetmek adına çalışmalara çoktan başladı.
-> Fed Dijital Dolar Denemelerine Başladı
Günümüzde nakit paraya alternatif olarak kullanılan en yayın araçlar kredi ve banka kartlarıdır. Fakat %100 nakitsiz bir toplum yaratılmak istenirse bu kartlar tek başına bunu başarmada etkili olmayacaktır. Şu anda da birçok kişinin kullandığı gibi, kredi/banka kartı yerine internet bankacılığı üzerinden -yani mobil cihazlardan- işlem yapmak birincil hedef haline gelebilir. Dijital ödeme platformları bunu yapmak için harika bir araçtır. Mobil cüzdanlar, güvenli ve nakitsiz ödeme imkanı sağlar.
Bununla birlikte, kripto para konusu da bu hususta oldukça tartışmalı. Kripto paralar şu anda para transferi yapmada kullanılıyor. Bu paralar aynı zamanda rekabet ortamı oluşturuyor ve yenilikler getiriyor. Fakat kripto paraların da bazı riskleri var ve bu nedenle dünya henüz küresel bir kripto para kullanımına hazır değil gibi görünüyor.
Ancak, henüz hiçbir toplum tamamen nakit parasız bir hale gelebilmiş değil. Lojistik zorluklara ek olarak, toplumun nakitten tamamen vazgeçebilmesi için bazı faktörlerin ciddi olarak ele alınması gerekir.
Nakitsiz toplum kavramının avantajları ve dezavantajlarının anlaşılması, nakitsiz yaşamanın para ve bankacılık üzerinde yaratabileceği etkileri üzerinde ipuçları verebilir. Gelin nakitsiz toplumun avantajları ve dezavantajlarını tartışalım.
İlginizi Çekebilir: Dijital Para Devrimi
Nakitsiz Toplumun Avantajları
Nakitsiz bir toplumun en büyük faydasını teknolojisi gelişmiş olan ülkeler görecektir. Kredi/banka kartı ve cep telefonu olduğu sürece tüm dijital varlıklara erişmek mümkün. Dijital ödeme yöntemleri kolaylık sağlamanın yanında farklı birçok avantaj da sunuyor. Şimdi bu avantajlara bir göz atalım:
1.Suç Oranlarında Düşüş Sağlar
Nakit taşımak sizi suçlular için kolay bir hedef haline getirebilir. Para cüzdanınızdan çalındıktan sonra giden parayı takip etmek ve o paranın size ait olduğunu kanıtlamak zor olacaktır. Günümüzde güvenlik kameraları kullanılıyor olsa bile her yerde kamera olmayabiliyor ne yazık ki. Bunu destekleyen bir araştırma ABD ve Almanya'da yapıldı. Örneğin, yapılan çalışmalarda ABD'de bulunan Missouri eyaletinde dijital ödeme yöntemlerinin kullanılmasıyla birlikte suç oranlarında %9,8 düşüş görülmüş [1].
2.Kara Para Aklama Tarihe Karışır
Nakitsiz bir toplumda finansal suçlar da azalacaktır. Yasa dışı işlemler, genellikle bu işlemlerin bir kaydı olmamasının verdiği rahatlıkla nakit para kullanılarak yapılır. Paranın kaynağı bulunamadığı için kara para aklamak çok kolay hale gelir. Fakat paranın kaynağı bir dijital platformda açıkça tanımlanabilirse kara para aklamak çok zor hale gelir. Alınan her ödemenin bir kaydı olduğunda gelirleri saklamak ve vergilerden kaçmak tamamen zorlaşır.
3.Parayı Saklama Derdi Biter, Basım Maliyeti Ortadan Kalkar
Şu bir gerçek: para basmak, paraya mal olur. Kağıt veya bozuk para, hepsinin bir maliyeti vardır. Bunun yanında bankaların veya kurumların paraları depolaması, nakit para bittiğinde yenilerini tedarik etmesi, ellerinde fazla nakit olduğunda yatırım yaparak bu paradan kurtulmaya çalışması da ayrı bir iştir. Bu paraları korumak ise bambaşka bir dert. Dijital ortamda büyük miktardaki paraları korumak ise çok daha güvenli ve kolay.
4.Uluslararası Ödemeler Kolaylaşır
Seyahat ettiğinizde, gittiğiniz ülkenin para birimini alabilmek için elinizdeki parayı değiştirmeniz gerekir. Bu durumda bazı döviz bürolarının komisyon aldığı veya hatalı işlem yaptığı olabilmektedir. Fakat nakitsiz işlem kabul eden bir ülkeye giderseniz döviz kuru gibi problem yaratabilecek durumlarla uğraşmak zorunda kalmazsınız. Her şey dijital ortamda şeffaf bir şekilde bellidir ve almanız gereken parayı kuruşu kuruşuna alırsınız. Bunun için mobil cihaza sahip olmanız yeterli.
Nakitsiz Toplumun Dezavantajları
Bakış açınıza bağlı olarak, nakitsiz yaşamak faydadan daha çok zarar da getirebilir. Peki bu olası zararlar nelerdir? İnceleyelim:
1.Dijital Ortamda Yapılan İşlemlerde Gizlilik Sorunları Ortaya Çıkabilir
Elektronik ödemeler, nakit ödemelerden farklıdır. Dijital platformlarda verilerinizi işleyen kuruluşlara güvenebilirsiniz ve saklayacak hiçbir şeyiniz de olmayabilir. Bununla birlikte, çevrimiçi ortamda ne kadar çok bilginiz dolaşırsa, kötü niyetli kişilerin verilerinizi ele geçme olasılığı da bir o kadar artar. Nakit para kullanmak ise anonim bir şekilde harcama yapmanıza izin verir.
2.Teknolojik Sorunlar Paranıza Olan Erişiminizi Kısıtlayabilir
Sistematik hatalar, kesintiler, dijital platformlarda oluşan bazı sorunlar ödeme işlemleri gerçekleştirmenizi kısıtlayabilir veya engelleyebilir. Sorunun çözülmesi uzun zaman alabilir. Örneğin, markette ödeme yapacakken teknik bir aksaklık nedeniyle ödemenizi gerçekleştiremeyebilirsiniz. Aynı şekilde, ödeme sisteminde problem olduğunda ticaret yapmak da zorlaşacaktır. Çok daha basit düşünmek gerekirse, bataryası biten telefonunuz nedeniyle bile ödeme yapamaz durumda kalabilirsiniz.
3.Dijital Ödemelerde Hack Riski Vardır
Bilgisayar korsanları ya da hackerlar, dijital dünyanın banka soyguncuları ve hırsızlarıdır. Nakitsiz bir toplumda, bilgisayar korsanlarına maruz kalma olasılığı artar. Eğer birisi sizi hedef alırsa ve hesabınızı çalarsa, alternatifiniz yoksa elinizdeki tüm parayı kaybedebilirsiniz. Yasalar altında korunuyor olsanız bile en ufak bir hatada ekonomik durumunuzu toparlamada büyük zorluk çekebilirsiniz. Hackerların büyük bir kısmı takip edilemez şekilde işlem yaptığı için paranızı kimin çaldığı konusunda takip yapabilmeniz zorlaşacaktır.
4.Dijital Ödeme Platformları Komisyon Alabilir
Toplumlar sadece birkaç ödeme yönteminden birini seçmek zorunda kalırsa veya bir uygulama standart ödeme uygulaması haline gelirse, bu hizmetleri geliştiren şirketler bunları ücretsiz olarak sunmak istemeyebilir ve komisyon alabilir. Böylece bu şirketler her bir ödeme işleminden para alarak yüksek hacimlerde para kazanabilirler.
5.Ekonomik Eşitsizlikte Artış Olabilir
Parası olmayan veya çok az parayla geçinmeye çalışan, banka hesabı olmayanlar ve hatta mobil cihazı olmayanlar nakitsiz bir toplumda çok fazla zorlanacaktır. Evsizlerin yoğun olduğu ABD, İngiltere gibi ülkeler bu konuyla ilgili bazı çalışmalar yapmış. Örneğin İngiltere, hayır kurumlarına ve evsiz bireylere bağış yapmanın temassız/dijital yollarını denediğini açıkladı [2]. Ancak bu çabalar henüz nakit bağışların yerini alacak kadar gelişmiş gibi görünmüyor.
6.Harcama Alışkanlıkları Olumsuz Yönde Etkilenebilir
Nakit parayla harcama yaptığımızda fiziksel olarak parayı bir hizmet/ürün karşılığı vermek bizde bir farkındalık yaratır. Yani neye ne kadar harcadığımızı biliriz ve harcamalarımızı takip edebiliriz. Bununla birlikte dijital ortamda harcama yaparken kredi kartımızı kaydettiğimiz platformlarda (alışveriş uygulamaları, aylık ödeme gerektiren dil öğrenme, fitness/sağlık üzerine olan uygulamalar) farkına bile varmadan para harcayabiliriz. Örneğin, birçok uygulama 7/14 günlük deneme süresi adı altında kredi kartı bilgilerinizi ister. Eğer 7/14 günün sonunda üyeliğinizi iptal ettirmeyi unutursanız sistem paranızı otomatik olarak çeker. Siz farkına varmadan paranız çoktan gitmiş olur. Bu nedenle dijital ödemeleri takip etmek önemli.
Nakitsiz Toplum Örnekleri
Tüketicilerin isteği ve hükümetlerin baskısı sonucu bazı ülkelerde nakit para kullanımını kaldırmaya yönelik çalışmalar çoktan başladı. Bu konuda en önemli adımı atan ülkeler arasında İsveç ve Hindistan bulunuyor.
İsveç mağazalarına giderseniz "Nakit Kabul Edilmez" yazan tabelalarla karşılaşırsınız. Avrupa Ödemeler Konseyi'ne göre, İsveç'te nakit parayla yapılan işlemler 2019 yılında ülkenin GSYH'sinin sadece %1'ini oluşturdu [3]. Ülkedeki nakit çekme işlemleri de yılda yaklaşık %10 oranında istikrarlı bir şekilde düşüş gösteriyor.
Hindistan hükümeti ise suç oranlarını düşürmek ve yasadışı olarak ekonomi sistemi içerisinde çalışan kişileri cezalandırmak adına 2016 yılının Kasım ayında nakit şeklinde 500 ve 1.000 rupi kullanımını yasakladı. Uygulamada bazı problemler yaşanmış olsa da dijital platformda gerçekleşen işlemlerde artış görüldü.
Bu iki örnek birbirlerinden farklı olsa da toplumların nakitsizleşme konusunda tam olarak hazır olmadıklarını da gösteriyor. Zaman içinde nakitsiz toplum çalışmaları daha fazla gündeme gelebilir.
Kaynaklar:
[1]http://ftp.iza.org/dp8402.pdf
[2]https://www.theguardian.com/cities/2018/feb/27/card-cashless-society-homeless-contactless-payments-britain
[3]https://www.europeanpaymentscouncil.eu/news-insights/insight/sweden-cashless-society-and-digital-transformation