TÜRKİYE ve ASYA'DA GIDA FİYATLARI NEDEN ARTIŞTA?

Gıda fiyatları, gelişmekte olan en büyük pazarlarda hızlı bir yükselişe geçti ve aylarca süren baskılar sonrasında olası bir enflasyon tehdidi oluşturmaya da devam ediyor.

Asya’nın en büyük iki gelişmekte olan ekonomisi, tüketicilerin en çok tükettiği -Çin'deki domuz eti ve Hindistan’daki soğan - temel ürünlerde fiyat dalgalanmaları görülmeye başlandı. Türkiye ve Nijerya'da tedarik sorunları maliyetleri artırırken, Birleşmiş Milletler'den gelen verilere göre küresel gıda fiyatları Ekim ayında iki yılı aşkın bir süre içinde en hızlı şekilde arttığı görülüyor.

Tüketiciler her ne kadar problem yaşamaya başlamış olsalar da merkez bankalarını küresel bir yavaşlamanın ortasında ekonomik büyümeyi artırmaya odaklanmaları, politikaların hafiflemesi için frenlemeye çekecek bir seviyeye ulaşmalarını engelliyor. Tüketici fiyat endeksleri göstergesine göre, yükselen piyasalardaki ortalama enflasyon hala tüm zamanların en düşük seviyesinde.

FİYAT ŞOKU MU VAR?

Fiyat şoku tehdidi gerçektir. Nomura Holdings Inc. ekonomistleri son zamanlarda yüksek potansiyeli bulunan gıda tetikleyicileri hakkında uyarıda bulundu. Bunlar; hava koşullarına bağlı şoklar, daha yüksek petrol fiyatları ve dolarda görülebilecek şiddetli bir değer kaybıdır. Risk grubunda olan pazarlar ise yeni gelişen ve önde gelen pazarların riskleri çok daha fazla.

Kilit nokta, artışların tüketicilerin uzun vadeli enflasyon beklentilerini karşılayıp karşılamayacağı aslında. Nomura'nın ekonomistlerinden Varma, "Bu, merkez bankaları için büyümenin zayıflaması sırasında arz tarafında yüksek gıda enflasyonu yaratması büyük bir politika ikilemidir. Soru şu: Merkez bankaları bunun kalıcı veya geçici olduğuna inanıyor mu?” dedi.

Kilit bölgelerdeki gıda fiyatlarındaki artış ne durumda? İnceleyelim:

ÇİN

Çin'de üretilen domuz eti, domuzlarda görülen ateşli bir hastalık (ASF) sebebiyle ekim ayında fiyatları iki katına çıktı. Ardından tüketici enflasyonunu Ocak 2012'den bu yana en yüksek seviyesi olan %3,8'e çıktı. Ekonomistler, kademeli olarak azalmadan önce enflasyonun Ocak ayında % 5 veya % 6'da zirveye oynamasını bekliyorlar. Bu düzeyde görülen bir enflasyon, merkez bankasının para politikasını hafifletme, hala sonlanamamış olan ticaret savaşı ve zayıf iç talep arasındaki ekonomiyi dengeleme çabalarını engelleyebilir.

Bu arada, domuz nezlesi sınırların dışına çıkmaya başladı. Komşu Vietnam hastalığın yayılmasını önlemeye çalışıyor. Virüs nedeniyle toplam ölümler 5.8 milyona kadar ulaştı. Ayrıntılı rakamlar Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) aracılığıyla sağlanıyor. Son rakamlar Ağustos ayının başlarına dayanıyor. O sırada ölüm sayısı 3,6 milyondu. Rakamların büyümesi tüm alanlarda, bazıları diğerlerinden daha güçlü olarak gerçekleşti. Şu anda toplamda 8,429 rapor edilmiş salgın bulunuyor.

Bir endüstri grubuna göre ise Kasım ayında canlı domuz fiyatları bir yıl öncesine göre yaklaşık %30 daha yüksek.

HİNDİSTAN

Soğan fiyatındaki ani yükselişin geçtiğimiz yıllarda sosyal huzursuzluğa yol açtığı Hindistan'da, sebze fiyatlarında görülen yıllık %26'lık bir artış, Ekim ayındaki enflasyonu 15 ay içinde ilk kez %4 olan Rezerv Bankası eşiğinin üzerine çıkarmıştı.

Bu, büyümeyi teşvik etmek amacıyla para politikalarını hafifletilmeye çalışan bir merkez bankası için engelleyici bir unsur. Son verilere göre, Hindistan’ın gayri safi yurtiçi hasılası da temmuz-eylül çeyreğinde %4,6 artış gösterdi.

TÜRKİYE

Gıda enflasyonu ilk çeyrekte %30 civarında seyretti ve 2018 Ağustos'undaki tedarik zinciri sorunları ve doğal sulamaya yoğun bir şekilde bağlı olmasından kaynaklanan döviz krizi nedeniyle yılın büyük bölümünde %15'in üzerinde kaldı. Hükümet, doğrudan çiftçilerden ürün almayı ve şehirlerde satmayı üstlendi. Hububat üreten illerde görülen son kuraklıklar, gelecek yıl olası arz kısıtlamaları konusunda endişelere yol açarken, merkez bankası gıda enflasyonunun 2020 sonuna kadar % 11 olmasını bekliyor.

Tarımsal ve hayvansal üretime baktığımızda ise bazı düşüşler ve kısmi artışlar görüyoruz:

AFRİKA

Güney Afrika ülkelerinde görülen bölgesel kuraklıklar bazı yerlerde gıda üretimini sınırladı. Mısır ürünlerinin maliyetindeki artışa bağlı olarak gıda fiyatlarındaki artış, Zambiya enflasyonunu üç yılın en yüksek seviyesine çıkardı ve Zimbabve'deki aylık gıda enflasyonu, arz azaldıkça %50'ye kadar çıktı. Nijerya'da, ithal edilen pirinç fiyatı, Muhammadu Buhari'nin kısmen yaygın gıda kaçakçılığına karşı koymak için sınır kapama emri vermesinden sonra Ağustos ayından bu yana % 7.3 arttı.

Gıda fiyatlarında görülen bu yükselişin hayvansal gıdalarda salgınlar, tarımsal alanda iklim etkisi altında kaldığını görebiliriz. İşçilerin memnuniyetsizliği, ağır çalışma koşulları, ücret yetersizliği, yeterli ekipmanların olmayışı gibi diğer faktörlerin de etkisi iklim değişikliği konusuyla birleştiğinde ortaya çıkan tablo çok daha yüksek gıda fiyatları ve açlık krizleridir. Bu nedenle ülkelerin iklim değişikliği kapsamında gerekli önlemleri alması elzemdir.

Kaynaklar:

https://www.bloomberg.com/news/articles/2019-11-27/food-prices-are-surging-across-the-world-s-top-emerging-markets

http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist

https://www.pigprogress.net/Health/Articles/2019/11/ASF-Vietnam-58m-pigs-dead-virus-likely-in-Indonesia-498582E/