GÖRÜNMEZ EL NEDİR?

Mesai saatiniz doldu ve işten çıkıp eve doğru yorgun bir şekilde dönüyorsunuz. Yolda karşınıza çok güzel taze meyve satan bir satıcıya denk geliyorsunuz. Günün yorgunluğunu tatlı niyetine güzel bir meyve ile atmak istiyorsunuz. Bunu yapmanız tamamen kendi mutluluğunuz için. Meyveyi aldınız, tükettiniz ve tatmin oldunuz. Fakat siz bu işlemden memnun olurken aynı zamanda meyveyi satan satıcı, meyveyi üreten üreticiyi de memnun edersiniz. Yani kendi mutluluğumuzu düşünürken aslında diğerlerinin mutluluğuna da bir nevi katkımız olur.

İşte bu noktada Adam Smith devreye giriyor. Smith, bireylerin kendi çıkarlarını ve mutluluklarını gözetmesinin toplumu da mutlu edeceğine inanmıştır. Yani “görünmez el” (invisible hand) metaforu devrededir.

Görünmez El Tanımı

Görünmez el, serbest piyasa ekonomisini hareket ettiren görünmeyen güçler için kullanılan bir metafordur. Kişisel çıkar, üretim özgürlüğü, tüketim gibi faktörlerin bütünü toplum için en iyi olanı sağlar. Piyasadaki arz ve talep üzerindeki bireysel baskılar ve dinamik etkileşim, fiyatların organik bir şekilde hareket etmesine ve ticaret akışına sebep olur. Kâr ve zararlar yatırımcıların ve tüketicilerin istediklerini doğru şekilde yansıttığında iş verimliliği ve karlılığı da yükselir.

Adam Smith’in görünmez elinin temel anlamı şudur: bireysel eylemlerin istenmeyen sonuçları vardır. Bunun anlamı, hepimiz kişisel çıkarlarımıza, bir bütün olarak topluma, hiç kimsenin hayal bile edemeyeceği şekilde katkıda bulunmuş oluruz. Görünmez el bir nevi sihir gibidir; bizlerin açgözlülüğü, toplumu olumlu yönde etkiler. Diğer bir deyişle, bireyin kişisel çıkarları, farkında olmadan toplumun çıkarlarına da hizmet etmiş olur.

Görünmez El Teorisi

Görünmez el, piyasadaki dengenin hükümet veya doğal olmayan kalıplara zorlayan başka müdahaleler olmadan sağlanabileceğini savunur. Adam Smith, görünmez el kavramını birçok kitabında açıkladı ve ısrarla savundu.

Görünmez el metaforu iki kritik fikri barındırır: Birincisi, serbest piyasadaki gönüllü işlemler istemsiz ve sürekli fayda sağlar. İkincisi, bu faydalar regüle edilmiş veya planlanmış bir ekonomiden çok daha fazlasını içerir. Görünmez el metaforu ekonomik liberalizmin en önemli doktrinlerindendir. Ekonomik liberalizmde;

Ekonomik ilişkiler bireysel,

Bireyler alıcı/satıcı olarak etkileşir,

Ekonomik ilişkiler anonimdir.

Görünmez El Örneği

Görünmez el, arz ve talep gibi öngörülebilir ekonomik sistemler yaratır, çünkü insanlar davranışlarında nispeten öngörülebilirdir.

Örneğin, markete gittiğinizde yumurta ve süt bulabileceğinizi tahmin edersiniz. Market de distribütörlerin market depolarına düzenli olarak yumurta ve süt teslim edeceğini ve son olarak da distribütörler, çiftçilerin kendilerine satılık yumurta ve süt sunacağını tahmin ederler. Tüm ülkede taze yumurta ve sütün bulunmasını sağlamak için bunların hepsi düzenli olarak - her gün - gerçekleşmelidir.

Bu süreci kim kontrol ediyor? Hiç kimse. Bunun nedeni, her bir kişinin veya şirketin tüm sistemi çalıştırmak için davranışlarında yeterince tahmin edilebilir olmasıdır.

Otomotiv Endüstrisinden Bir Örnek:

• Araba ihtiyacı olduğunu düşünün:

Ekonominin genel sağlığına bağlı olarak kişilerin yeni araba ihtiyacı da değişir.

Daha çok kişi araba aldıkça, otomobil üreticileri talebi karşılamak adına daha fazla üretim yaparlar.

Artan talebi karşılamak için üreticiler daha fazla işçiye ihtiyaç duyarlar.

Görünmez El tarafından yönlendirilen piyasa güçleri, bu koşulların gerçekleşme olasılığını dikkate alır. Örneğin, araba üreticisi işçilere daha fazla ödeme yapmayı reddederse ve daha fazla çalışan bulamazsa, daha fazla araba da üretemeyecektir. Bu da araba maliyetinin yükselmesi anlamına gelir. Sonuç olarak, tüketiciler fiyatı yükselen arabaları değil, diğer araba üreticilerinin arabalarını tercih ederler.

Smith’in görünmez eli, serbest piyasa kapitalizminin ekonomik sisteminin temel gerekçelerinden biri haline geldi. Sonuç olarak, Amerika Birleşik Devletleri'nin iş ortamı, serbest pazarların devlet tarafından işletilen ekonomilerden daha verimli olduğu konusunda genel bir anlayış gelişti. Hatta hükümet bile bazen görünmez elle işbirliği yapmaya çalışmıştır. Eski Fed Başkanı Ben Bernanke, "piyasaya dayalı yaklaşımlar görünmez el ile düzenlenir ve piyasa katılımcılarının teşviklerini düzenleyenlerin hedefleriyle uyumlu hale getirmeyi amaçlar" demiştir.

Kaynaklar:

https://www.masterclass.com/articles/what-is-the-invisible-hand-in-economics#real-world-examples-of-the-invisible-hand

https://www.investopedia.com/terms/i/invisiblehand.asp