FAİZ NEDİR, NASIL HESAPLANIR?
Faiz, anaparanın yüzdesi şeklinde ifade edilen ve finansal varlıkların kullanımı için borç veren kişi veya kurumun ücretlendirdiği tutardır. Bir diğer deyişle borç verenin varlıkların kullanımı için borçluya anapara üzerinden yansıtılan tutardır da diyebiliriz. Söz konusu finansal varlıklar arasında nakit para, gayrimenkul, araba, tüketim ürünleri vb. bulunabilir.
Düşük riskli kabul edilen finansal varlıklara uygulanan faiz oranı genelde daha düşük olurken yüksek riskli varlıkların faiz oranı daha yüksektir.
Faiz Nedir?
Faizi bir nevi kira gibi düşünebiliriz. Borç veren kişi, verdiği finansal varlığın kullanımı için borçludan kira ücretine benzer şekilde ücret alır. Finansal varlığın büyüklüğüne ve riskine göre faiz oranı değişiklik gösterir. Genelde düşük riskli kabul edilen finansal varlıkların faiz oranları da düşük olur. Bununla birlikte, yüksek risk potansiyeli taşıyan finansal araçların faiz oranları da yüksektir.
Faiz oranı çoğu zaman borç verme veya borç alma işlemlerinde uygulanan bir orandır. Örneğin, ev satın almak, projelerin finanse edilmesi, üniversite harç kredisi, ihtiyaç kredisi gibi borçlanla araçlarında faiz oranları karşımıza çıkar. Bireysel borçlanmanın yanında şirket veya işletmeler de borçlanmaya giderler. Bazu işletmeler, bünyelerindeki projeleri finanse etmek ve arazi, bina, makine gibi uzun vadeli araçları satın almak için kredi alırlar. Ödünç alınmış para olan kredilerin ödenmesi ise önceden belirlenen bir tarihte toplu şekilde veya dönemsel taksitlerle gerçekleşir.
Faiz söz konusu olduğu için geri ödenmesi gereken para ödünç alınan miktardan daha fazla olmak zorundadır. Çünkü borç verenler, kredi süresi boyunca paranın kullanım kaybı için kiraya benzer şekilde bir ücret talep ederler. Toplamda borç verene geri ödenecek tutarla alınan kredi arasındaki fark bize uygulanan faizi verir. Alınan faiz, anapara tutarı üzerinden uygulanır.
Bunu basit bir örnekle açıklayalım. Bir kişi bankadan 500.000 TL değerinde kredi çekiyor olsun. Kredi sözleşmesinde kredinin faiz oranının %15 olduğunu varsayarsak faiz oranı şu şekilde hesaplanır:
500.000 TL (Anapara) + (%15 x 500.000 TL ) = 500.000 TL + 75.000 TL = 575.000 TL (Ödenecek tutar)
İki tür faiz vardır. Bunlardan birisi basit faiz oranı, diğeri ise bileşik faiz oranıdır. Basit faizde tek işlemle gerçekleşen bir faiz söz konusuyken bileşik faizde faiz anaparaya eklenir ve bu yeni değer üzerinden tekrar faiz uygulanır.
Faiz türlerini daha detaylı inceleyelim.
Basit Faiz Oranı
Basit faiz oranı, sadece anapara üzerinden hesaplanan faiz oranı demektir. Anapara, belli bir dönem için faizlendirilir. Belirlenen zaman aralığı bir gün, ay, yıl veya daha fazla olabilir. Burada bilinmesi gereken en önemli unsur basit faizde anaparanın sadece bir kez faizlendiriliyor oluşudur. Faiz oranı ve zaman arasında doğru orantı olduğunu görürüz. Örneğin, yıllık faiz oranı yıl üzerinden hesaplanırken aylık faiz oranı ay üzerinden hesaplanır.
Basit faiz oranı nasıl hesaplanır? Formülü:
Faiz tutarı = anapara x faiz oranı x vade
Örnek: Türkiye'de yaşayan bir yatırımcının elinde 5000 Türk Lirası olduğunu varsayalım. Parasını değerlendirmek isteyen yatırımcı, A bankasına giderek parasını yatırıyor olsun. A bankasının uyguladığı faiz oranı ise yıllık %12 seviyesinde olsun. Bu durumda yatırımcının yıl sonunda alacağı para 5600 Türk lirasıdır. İşlem şu şekildedir:
5000 TL + (%12 x 5000 TL) = 5600 TL
Yani A bankasının yatırımcıya ödeyeceği 600 TL faizdir. İşte burada anlatılan faiz türüne basit faiz deniyor.
Bileşik Faiz Oranı
Bazı borç veren kurumlar bileşik faiz uygulamasını tercih edebiliyor. Bileşik faizde borçlular çok daha yüksek miktarda faiz ödemek zorunda kalırlar. Bileşik faiz için faizin faizi de diyebiliriz. Bileşik faiz, hem anaparaya hem de önceki dönemlerin birikmiş faizine uygulanır. Bileşik faiz uygulamasında anaparaya eklenen faize yeni vade döneminde tekrar faiz uygulanır. Bu nedenle bu faiz türü borç veren için daha kazançlı bir yöntemdir.
Bileşik faiz oranı nasıl hesaplanır? Formülü:
Faiz tutarı = anapara x (1 + dönemlik faiz oranı)Dönem Sayısı - anapara
Örnek: Yukarıdaki örnekte olduğu gibi yine 5000 TL üzerinden yıllık %10 faiz oranı ile 3 yıllık bileşik faiz hesaplayalım:
Faiz tutarı = 5000 x (1+10/100)3 = 6655 TL (anapara + faiz)
KhanAcademy Türkçe'nin "Bileşik Faize Giriş" videosunda daha detaylı açıklamalar bulabilirsiniz:
Faiz oranları ve döviz kurları arasındaki ilişkiyi incelediğimiz makalemizi de okumanızı öneriyoruz.